شگفت انگیزترین روستای صخره ای جهان - وبلاگ مهیار

به گزارش وبلاگ مهیار، کندوان یکی از شگفت انگیزترین روستا های صخره ای ایران و جهان است که در دل صخره های کله قندی جای گرفته و به روستای کله قندی نیز شناخته می شود. این روستای ییلاقی و تاریخی، در پای دامنه های کوه آتش فشانی سهند و در کنار رودخانه کندوان قرار گرفته است.

ویژگی شاخص کندوان معماری صخره ای و منازل روستایی آن است که به وسیله حفر سنگ های کله قندی معروف به کران پدید آمده است.

از ویژگی های دیگر این روستا که آن را در میان روستا های معروف صخره ای دنیا مانند گورمه ترکیه و داکوتای آمریکا زبانزد کرده، جریان زندگی در آن است. در حالی که این روستا ها متروکه و خالی از سکنه هستند؛ مردمان کندوان همچنان به مانند گذشته در داخل خانه های سنگی که درون صخره ها کنده اند، زندگی می کنند. به همین علت، کندوان از نمونه های زنده معماری صخره ای و در حال سکونت دنیا محسوب می شود.

شکل گیری روستای کندوان و صخره های کله قندی آن مرهون موهبت طبیعت و فعالیت آتشفشانی کوه سهند است. ارتفاعات سهند یکی از مهم ترین کوه های آتشفشانی خاموش ایران است. از دهانه های قلل آتش فشانی سهند و دیگر کوه های آتش فشانی، طی هزاران سال، مواد مذاب بیرون جهیده است. این گدازه ها طی قرون متمادی روی هم انباشته شده و به تدریج روی آن ها پوسته ای از سنگ توف (Tuff) در طبقات مختلف ایجاد شده است.

باد و باران مفرط به خصوص در کران های بخش ورودی روستای کندوان بیشتر مؤثر بوده و صدمه زیادی به آن ها وارد کرده است؛ در صورتی که در شرق و انتهای روستا به خاطر وجود تپه های مرتفع، کران ها بلندتر و سالم تر باقی مانده اند.

در مورد ساکنان اولیه روستای کندوان و قدمت آن نظریات متعددی وجود دارد. گفته شده مردمان این روستا عشایری بودند که قبلا از کندوان به عنوان ییلاق استفاده می کرده و از خانه های حفر شده در داخل کران ها، به عنوان منزل موقتی بهره می برده اند که بعد ها زحمت کوچ را کم کردند و در آنجا ساکن شدند.

بعضی دیگر معتقدند که در گذشته عده ای از جنگجویانی که از این محل می گذشتند، به علت موقعیت مناسب محل از نظر نظامی، به خصوص موقعیت توپوگرافی آن که نفوذ از بالای دامنه را غیرممکن می سازد، آن را به عنوان پناهگاه خود برگزیدند و شروع به حفر خانه ها در داخل کران ها کردند.

عده ای نیز این روستا را مربوط به دوره های پیش از اسلام می دانند؛ اما روایتی که از بقیه قوی تر است قدمت روستای کندوان را به زمان حمله مغولان به ایران نسبت می دهد. گفته می شود هنگامی که مغولان به این منطقه حمله کردند، مردمان روستای زیرزمینی حیله ور که در نزدیکی کندوان و دو کیلومتری غرب آن زندگی می کرده به صخره های کندوان پناه آوردند و با کندن داخل این صخره ها خانه های خود را برپا کردند. البته عوامل دیگر مانند بلایای طبیعی و سیل نیز در جابه جای اهالی حیله ور به کندوان موثر بوده است.

کندوان از دو کلمه کند و وان تشکیل شده است که کند در زبان ترکی به معنای روستا است؛ وان نیز پسوند اسم مکان است.

بعضی می گویند که کندوان از کلمه کندن و کنده گان یا کندوی عسل مشتق شده است که به خاطر خوش آب وهوایی منطقه، پرورش زنبور عسل از دیر باز در این روستا رایج بوده است؛ یا اینکه کنده های تو خالی به کندو های (کندی ها) غلات شباهت دارند و احتمالا از این کلمه اقتباس شده است.

مردم کندوان در فضا ها و خانه هایی زندگی می کنند که در اصطلاح محلی به آن ها قیه (صخره) یا کران گفته می شود. اصطلاح کران از کلمه کراندن به معنی زخم زدن و بیرون ریختن و کندن هر شیء آمده است.

اولین کران های حفر شده که در آن ها سکونت یافته اند، در قسمت مرکزی روستا و در اطراف مسجد جامع قدیمی واقع شده و با افزایش جمعیت و نیاز به فضا های سکونت بعدی، ابتدا صخره های غربی و در ادامه صخره های شرقی حفر شده اند. در ضمنً اولین شرط ازدواج برای جوانان، داشتن خانه های حفر شده بوده است که هنگام ازدواج توسط فامیل های پسر کنده می شد.

شکل گیری افقی خانه ها به دلیل نبود صخره های طبیعی است. از سوی دیگر برای جلوگیری از شکستن صخره ها، ضخامت دیوار ها باید زیاد باشد که این موضوع مانع گسترش بیش از اندازه خانه ها می شود؛ طوری که اگر تعداد طبقات زیاد باشند، از مقاومت بنای صخره ای کاسته می شود. به این ترتیب، شکل گیری بنا ها به طور کامل تحت تأثیر عوامل جغرافیایی است.

کران بیشتر دو طبقه هستند، ولی کران ها سه و چهار طبقه نیز وجود دارد که طبقه همکف طویله، طبقه اول مسکونی، طبقه دوم اتاق مهمان، طبقه سه در صورت وجود انبار است.

فضا های داخلی کران ها و تعداد طبقات و فرم آن ها بستگی به حجم و شکل آن ها دارد و عموما دو طبقه است، ولی کران های سه و چهار طبقه نیز وجود دارد که طبقه همکف طویله، طبقه اول مسکونی، طبقه دوم اتاق مهمان و طبقه سه انبار است. ارتباط کران های طبقات بالایی به وسیله پله های زیبایی از بدنه خود کران امکان پذیر است و از داخل هیچ نوع ارتباطی وجود ندارد. تنها ارتباط داخلی در یکی از کران ها مشاهده می شود که پلکان داخلی، آستانه طبقه همکف را به زیرزمین (انبار) متصل می کند. ابعاد کران ها نیز به علت رعایت مسئله ایمنی و ایستایی آن ها نسبتا کوچک است و در مواردی که نیاز به فضا های بزرگ تری همانند مسجد و آغل بوده، در وسط کران ها، ستون های قطوری از خود سنگ تراشیده اند تا موجب ایستایی سقف ها شود.

به طور کلی کران ها شامل فضای اصلی، یوک یری (جای رختخواب)، مطبخ، گزنه (صندوق خانه)، آستانا (ورودی)، آستانه، پنجره و آبریزگاه است.

فضای اصلی کران ها به عنوان نشیمن، اتاق پذیرایی و خواب مورد استفاده قرار می گیرد. در بعضی از کران ها محل خواب به صورت سکویی سنگی و با ارتفاع نسبتا کم و مفروش به گلیم و جاجیم در قسمتی از اطاق اصلی تعبیه شده و افراد خانواده روی آن می خوابند. هنگام ورود به بیشتر اتاق های اصلی در قسمت راست آن ها محلی مخصوص قرارگیری ظروف آب، شیر و لبنیات وجود دارد که جهت هدایت آب های زائد آن سوراخی به بیرون از کران کنده شده است. در دیوار های جانبی طاقچه ها و رف هایی کنده شده که وسایلی نظیر چراغ و کتاب و آیینه در آن ها گذاشته می شود جهت نصب چراغ در بعضی از کران ها گیره هایی از وسط سقف تعبیه شده است.

محل نسبتا بزرگ و مسطحی در دیواره اطاق اصلی است که جهت گذاشتن لحاف، تشک، جاجیم و لباس مورد استفاده قرار می گیرد و به وسیله پرده از فضای اصلی جدا می شود.

آشپزخانه معمولا خارج از اتاق اصلی و در مجاورت آن واقع شده است. گاهی نیز در داخل کران اصلی، با استفاده از تنور آشپزی انجام می گیرد. گزنه به انبار های کوچک درون کران گفته می شود که مایحتاج هفتگی خانوار از قبیل حبوبات گندم، جو و آرد در آن ها نگهداری می شود.

ساکنان روستای کندوان در خانه ها را به دلیل حفظ امنیت گونه ای قرار داده اند که امکان ورود حیوانات وحشی و نیز دشمنان احتمالی به داخل خانه ها وجود ندارد و درب ها و پنجره ها را کمی داخلی تر نصب می کنند. با توجه به سختی و محدودیت حفر آن ها را به ارتفاع 1.6 تا 1.5 متر و عرض1.3 تا 1 متر حفر کردند و بیشترا از نوع چوب هستند که در سال های اخیر تعداد بسیار کمی از آن ها تبدیل به در های آهنی شده اند.

با توجه به افزایش قطر و ضخامت قسمت های پایین کران ها، نورگیر ها در طبقات بالای کران ها قرار گرفته اند و هر فضایی دارای حداقل سطح نورگیری است. جنس پنجره ها بیشترا چوبی وبه شکل چهارخانه با قطعات کوچک است. جهت جلوگیری از ورود برف و باران به درون فضاها، پنجره ها در داخل فضای دیوار ها تعبیه شده اند.

در کندوان به علت آهکی بودن نوع خاک و مسائل دفع فاضلاب و همچنین به علت نیاز و مصرف فضولات انسانی، کندن چاه فاضلاب مرسوم نیست؛ از این رو، آبریزگاه ها بیشترا در کنار معابر و در خارج از کران های مسکونی قرار گرفته و به صورت اطاقکی دست ساز و دو طبقه است که طبقه پایین به صورت انبار فضولات است و با توجه به شیب زمین چند محل نشیمن و انباره داشتند. بعضی آبریزگاه ها دارای دو چاه است که در صورت پر شدن یکی، تا خشک شدن و استفاده از فضولات آن، از چاه دیگری استفاده می کنند.

این فضولات را با خاکستری که از تنور ها به دست می آید، مخلوط و خشک کرده و جهت تقویت خاک مزارع و باغات و رشد محصولات، به صورت کود استفاده می کنند. پیش از این، هر چند خانوار از یک آبریزگاه مشترک استفاده می کرد؛ ولی در حال حاضر به دلیل مسائل بهداشتی هرکس مجبور به تعبیه آبریزگاه خصوصی در حریم کران خود شده است؛ ولی به ندرت در محل هایی که محدودیت فضایی وجود دارد، آبریزگاهی مورد استفاده مشترک دو خانوار قرار می گیرد.

راستا های پیاده در روستای کندوان در حقیقت همان شیار های ناشی از جریان تخریبی آب های جاری است. روی بعضی از این شیار ها پله هایی از چوب ساخته اند تا رفت وآمد در آن ساده شود. پله های سنگی در فضا های بیرون اغلب با ارتفاع بسیار بلند ساخته شده و روستاییان بدون احساس ناراحتی از آن بالا و پایین می فرایند. راه های ارتباطی بین مخروط ها بسیار باریک است؛ ولی با این همه آنان در عبور و مرور از آن ها احساس ناراحتی نمی کنند.

جدار کران ها سخت بوده و به عنوان عایق عمل می کنند. به همین دلیل داخل کران ها در تابستان خنک و در زمستان گرم است و تبادل حرارتی نیز در این کران ها محسوس نیست.

چون کران ها در قسمت شمالی روستا واقع شده اند، سطوح مخروط ها به طور کامل از نور آفتاب جنوب برخوردار است. باد معمولا در راستای طول دره، یعنی از جهت شرق و غرب می وزد. در مجموع، این عوامل نورگیری و تهویه طبیعی واحد های مسکونی این روستا را حاصل می کنند.

معماری صخره ای روستای کندوان مهم ترین دلیل جذب گردشگران است. معماری حیرت انگیز و اعجاب آور که هر بیننده ای را برای لحظاتی هم که شده میخ کوب می کند. غیر از معماری زیبای کندوان، طبیعت سرسبز و تماشایی با مناظر دلکش آن نیز بسیار دیدنی است. آب و هوای مطبوع کوهستانی، وجود رودخانه پرآب، مناطق ییلاقی اطراف روستا و باغات سرسبز منطقه از دیگر جذابیت های این روستای ییلاقی است.

روستای کندوان یکی از جا های دیدنی اسکو استان آذربایجان شرقی است که در فاصله 65 کیلومتری شهر تبریز، و 18 کیلومتری از شهرستان اسکو، در میان دره ای در کنار رودخانه کندوان واقع شده است. این روستا در دامنه شمالی ارشد داغ و قسمت غربی رشته کوه سهند به صورت پلکانی و با شیب تند حدود 70 درجه قرار گرفته است.

برای رسیدن به روستای کندوان باید راهی استان آذربایجان شرقی شوید و راستا شهر اسکو را در پیش بگیرید. بعد از گذر از اسکو و شهر اسفنجان به یک دوراهی در هفت کیلومتری جاده می رسید. راه سمت چپ شما را به روستای کندوان می رساند.

باشگاه وبلاگ مهیار