صنایع دستی خراسان شمالی، گنجینه ای متفاوت از فرهنگ ها ، یک جهان زیبایی را اینجا ببینید - وبلاگ مهیار

به گزارش وبلاگ مهیار، صنایع دستی خراسان شمالی به عنوان بخشی از جاذبه گردشگری استان هر ساله مسافران زیادی را پذیرا است.

به گزارش از ، تولیدات صنایع دستی در خراسان شاقتصادی با توجه به زیست قومیت های مختلف کرد، ترک، ترکمن، تات و فارس در استان از تنوع چشمگیری برخوردار است.

گلیم بافی، زیلوبافی، سفره کردی، پلاس، پاپوش های سنتی، چارق دوزی، ساخت و ساز های سنتی، رنگرزی سنتی و دوخت لباس های محلی و نمداقتصادی از جمله صنایع دستی تولید شده دراستان است.

گلیم، نوعی فرش پرزدار است که با درگیری تار و پود به یکدیگر ایجاد می شود و از جمله قدیمی ترین زیرانداز ها است که محققان سابقه هفت هزار ساله برای آن تخمین می زنند.

الیاف استفاده شده در این زیرانداز عمدتا از نوع طبیعی بوده و بیشتر برای زیر انداز یا تزئین به کار می رود.

طرح گلیم های تولیدی در این خطه متاثر از فرهنگ سنتی و محیط جغرافیایی طبیعی بافندگان است و در بیشتر روستا های استان هنگام بافت از نقشه استفاده نمی شود و از نقوش ذهنی که دارای تنوع بیشتری هستند، استفاده می شود.

گلیم های تولیدی این خطه دارای بافت یک رو و دورو هستند و کاربری آن ها به عنوان روفرشی، رومیزی، جوال، خورجین، پادری، کناره، گلیم زیرانداز، گلیم تزیینی مانند تابلو، رختخواب بند، کوله پشتی، رومبلی، کفش و کیف زنانه، جوراب، دستکش و چاروق و زانو بند مرسوم است.

سفره کردی، رایج ترین هنر عشایر کرد، بافت نوعی گلیم به نام سفره کردی است که بازگو کننده داستان زندگی بافنده است.

این هنر مختص به خراسان شاقتصادی و از بافته های منحصر به فرد زنان کرد عشایر این خطه است که در شهرستان های بجنورد، مانه و سملقان، شیروان، فاروج و اسفراین رواج دارد.

سفره کردی در ابعاد مختلف به نقش های بسیار زیبا و با مضامین و مفاهیم عمیق که ریشه در باور های این منطقه دارد، از جنس پشم بافته می شود.

نقش های به کار رفته در این دست بافته ها نیز دارای تنوع بسکمک بوده که عمدتا شامل نقش های انتزاعی گیاهی، حیوانی و نقوش هندسی و بر اساس سه شکل مربع، مثلث و دایره است.

جاجیم بافی، جاجیم دست بافته ای ضخیم شبیه پلاس یا گلیم که راه راه و رنگین است و مانند سایر دست بافته ها به عنوان زیرانداز استفاده می شود و جنس آن عمدتا از پشم انتخاب می شود.

رنگ و نقش جاجیم متنوع و نماد هایی مانند جوان بودن بافنده و امید به آینده ای روشن را دربر دارد.

فرش و قالیچه ترکمن، فرش ترکمن هنر دست زنان ترکمن خراسان شاقتصادی است که در منطقه مرزی و ترکمن نشین جرگلان بجنورد و شهرستان مانه و سملقان رواج دارد و نقش های بسیار زیبا و خاص آن چشم را نوازش می دهد.

عمدتا نقش های فرش ترکمن از لحاظ شکل هندسی و شکستگی خطوط، خاص مردم کوچ نشین است که به صورت ذهنی و در انواع طرح های ترکمن یموتی، شانه ای، آغال، چهار قاب، غزال گز و قاشقی بافته می شود.

یکی دیگر از دست بافته های زیبا که توسط زنان ترکمن بافته می شود پشتی های ترکمنی است که شامل دو قسمت پلاس و قسمت پرزدار است.

پشتی ترکمنی بسیار شبیه قالیچه است و رنگ های آن بیشتر چهار رنگ قزل، طلایی، قره و آق است و نقوش جای گرفته در آن را، گلچه و قره نقش می خوانند.

فرش دو روی تمام ابریشم دویدوخ از منحصر به فردترین فرش های دنیا است که توسط دست های توانمند زنان هنرمند روستای دویدوخ بافته می شود.حالا آوازه فرش دوروی دویدوخ دنیای شده و بسکمک از گردشگران خارجی به جهت خرید این فرش به اینجا سفر می کنند.

این فرش دو طرفه بافته می شود که هر طرف آن نقشی متفاوت دارد و به جهت کیفیت عالی مشتریان خارجی هم دارد، اما هنوز در داخل کشور ناشناخته مانده است.

در بخش جرگلان و روستای دویدوخ دست بافته هایی بافته می شود که نه تنها چشم هر بیننده داخلی رو به خود جذب می کند بلکه پای گردشگران خارجی را نیز به منطقه باز کرده است.

ساناز عباسپور رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان شاقتصادی در مصاحبه با خبرنگار ما گفت: این فرش ثبت ملی شده است.

ساناز عباسپور می افزاید: به علت اینکه فرش دوروی دویدوخ در منازل بافته شده و فروخته می شود اطلاع دقیقی از متراژ بافته شده در دست نیست.

او با تاکید بر لزوم برگزاری نمایشگاه در خارج از کشور برای نمایش و معرفی فرش های استان می افزاید: با توسعه بازار فرش دستباف و کمک به حضور در نمایشگاه های داخلی و خارجی می توان مشتری های بیشتر و بهتری را یافت.

در خراسان شاقتصادی به دلیل وجود قومیتهای مختلف ترکمن، کرد و ترک و هم نشینی فرهنگ های مختلف لباس محلی با رنگ های متنوع و شاد و نقوش مختلف شکل گرفته است.

لباس های محلی مردم خراسان شاقتصادی با داشتن تنوع چشمگیر رنگ و طرح، علاوه بر اینکه پوشش اسلامی و کاملی برای زنان و مردان محسوب می شود، به علت اینکه غالبا برگرفته از زیبایی های طبیعت و رنگ های شاد فصل بهار هستند، سبب آرامش روحی و روانی استفاده کنندگان نیز می شود.

لباس بانوان کرمانجی یکی از خوش رنگ و لعاب ترین لباس های محلی ایرانی است و به صورت کلی از 5 قسمت تشکیل شده است:

یاشار:همان روسری است که از پارچه ای به جنس حریر تهیه می شود از نظر پوشش سر این پارچه کاملا سر و صورت زنان را به جز چشمان آن ها می پوشاند.

سربند:این سربند در واقع همان دستمال یزدی است که برای محکم تر شدن یاشار بر روی آن بسته می شود. این سربند معمولا به رنگ مشکی و قرمز است.

کراس:کراس در واقع نوعی پیراهن است و یقه ندارد. همچنین قسمت پایین این پیراهن نیز همراه با چین طراحی شده است.

شیلوار: شیلوار دامن مخملی است که در لباس دختر های کرمانج رنگ آن نارنجی و زرد است و در لباس زنان کرمانج بیشتر به رنگ قرمز دیده می شود. این دامن در عین حال که پرچین است، خوش حالت نیز می باشد.اندازه شیلوار معمولا تا زیر زانو است، ولی در برخی از ایل های کرمانج بلند بوده و تا بالاتر از مچ پا نیز می رسد.

شلیته: شلیته نیز مانند شیلوار دامنی مخملی است که با نخ های به رنگ مختلف حاشیه دوزی می شود.

جلیقه: این جلیقه نیز مانند سایر لباس های بانوان کرمانج استان خراسان شاقتصادی از جنس مخمل می باشد. در گذشته پس انداز خانم های کرمانجی را با استفاده از سکه های قدیمی به آن می دوختند.

گار:گار گوشواره بلندی است که به دو طرف عرقچین بسته می شد و بر روی آن ها یاشار و سربند بسته می شد.

کله:کله نیز پارچه ای مخملی است که بر روی کراس پوشیده می شود.

چاروق دوزی، چاروق به نوعی پای افزار و یا کفش اطلاق می شود که از پوست تهیه شده و آنرا با ریسمان های ضخیم و بلندی به پا می بندند.

این پاپوش سنتی استان خراسان شاقتصادی از زمان های بسیار دور مورد استفاده مردم این منطقه بود.

چاروق با ویژگی ها و ظاهر خاصش از گذشته های دور در مناطق شمال شرقی ایران از جمله بجنورد متداول بوده و با توجه به وجود ساکنان کرد و ترک می توان این پای افزار سنتی را متعلق به این منطقه دانست.

چادر شب بافی یکی از صنایع دستی استان خراسان شاقتصادی است. چادرشب بافی به نوعی بافت پارچه محلی گفته می شود و پارچه ای زیبا و رنگارنگ است که به عنوان نوعی کمرپیچ برای زنان محلی استفاده می شود. بافت آن هم اکنون در روستای رویین اسفراین در استان خراسان شاقتصادی بیشتر از سایر مناطق کشور رواج دارد.

الیاف به کار رفته معمولا ابریشمی و با رنگ های زنده و شاد است. ابعاد چادرشب معمولاً 2×2 بوده و دارای نقش های هندسی چهارخانه و بیشتر با رنگ زمینه قرمز بافته می شود. چادرشب معمولا از شش تخته با طرح های ذهنی و بدون استفاده از نقشه یا طرح در رنگ های متنوع توسط زنان بافته می شود.

چادرشب بافی در استان خراسان شاقتصادی بخشی از فرهنگ، هنر و تجلی ذوق مردمان این استان است، در قدیم از ابریشم نوعی پارچه بافته می شد که به چادرشب معروف بوده ولی بعدها از پنبه نیز بافته می شده است.

این بافته سنتی که با زندگی مردم این سرزمین گره خورده و علی رغم افول این هنر در سطح کشور در استان خراسان شاقتصادی در شهرستان های اسفراین همچنان تولید می شود.

روستای روئین با دارا بودن بیشترین بافنده و بالاترین میزان تولیدات منسوجات سنتی به عنوان دهکده نساجی سنتی کشور مشهور است که سالانه 150هزار مترمربع حوله، دستمال تولید می کند.

روستای رویین اسفراین که به دلیل وجود صنعتگرانی که از روزگاران گذشته در کار تولید پارچه های سنتی ازجمله چادرشب فعالیت می کردند، سال 90 به عنوان نخستین دهکده نساجی سنتی کشور نام گرفت. ظرفیت بالایی که این دهکده دارد، به گونه ای است که در این مکان، سالانه 150 هزار متر مربع پارچه سنتی در قالب حوله حمام، حوله دست، چادر شب و سفره نان تولید می شود.

بیشتر صنعتگران این حرفه، زنانی هستند که هنر چادرشب بافی را از مادران خود آموخته اند، هنری که بیش از 150 سال قدمت دارد و همچنان جای خود را در بین انواع پارچه های سنتی و صنعتی حفظ کرده است و حتی می تواند با بسکمک از آن ها رقابت کند.

چوخه از دیگر صنایع دست باف در استان خراسان شاقتصادی که در دهه های اخیر این هنر دستی نیز رو به خاموشی گراییده است.

این دستبافته از پشم بره یا شتر تهیه و پس از آماده شدن پشم و تبدیل پشم به نخ تابیده به وسیله پودگذاری بر روی دار زمینی تولید می شود.

چوخه به عنوان جلیقه، لباس کشتی (پالتوی چوخه)، پاتابه، کت و شلوار به کار می رود و به علت نوع آب و هوای سرد و شرایط اقلیمی، مردان، چوخه را به عنوان لباس زمستانی استفاده می کرده اند.

معمولا جوانان و پهلوانان ایل که عموما ورزشکار و سختکوش بوده اند سفارش پالتوی چوخ را می دادند و این لباس را به عنوان پوشش خاص این ورزش در هنگام مبارزه کشتی به تن می کردند.

کشتی محلی باچوخه در خراسان شاقتصادی که با گذشت زمان همچنان در این استان رونق دارد بر گرفته از این لباس است.

جوراب بافی نیز از دیگر هنر های دستی در خطه شمال خراسان به خصوص گستره خراسان شاقتصادی است که بیشتر مورد استفاده اقوام چادرنشین بوده و به جوراب کرکی شهرت دارد نخ این هنر دستی از از پشم گوسفند تهیه می شود.

نمداقتصادی، نمد مصنوعی است که بر اثر درگیری و تراکم پشم و کرک در شرایط فنی مناسب به وسیله ورز دادن تهیه می شود.

این مصنوع در منطقه راز و جرگلان بیشتر به چشم می خورد و زمینه آن خودرنگ بوده و به رنگ های کرم و قهوه ای تولید شده و در نگاره های جای گرفته در آن نیز، از رنگ قرمز استفاده می شود.

هنگام نقش اندازی در نمد از تصاویر و موتیف های هندسی و همچنین حرکات حلزونی استفاده می شود و از نمد برای تهیه کلاه، پالتو و زیر انداز استفاده می کنند.

رودوزی های سنتی، رودوزی سنتی هنر آراستن پارچه های ساده با بهره گیری از نخ های الوان با کمک سوزن و قلاب است.

هنرمندان به مدد بخیه های ظریفی که بر منسوجات ساده می نشانند تلفیق زیبایی از صبر و شکیبایی و هنر را به نمایش می گذارند.

رودوزی های سنتی یکی از گسترده ترین شاخه های هنر های سنتی است و در خراسان شاقتصادی با توجه به تنوع قومیت ها از جمله کرمانج و ترکمن این هنر از جایگاه مناسبی برخوردار است.

از انواع دوخت های این خطه گلدوزی روی پوستین، روی چاروق، ملیله دوزی و منگوله بافی، یراق دوزی و ابریشم دوزی، زنجیره دوزی، دوخت های کردی این منطقه، سنبله دوزی، زری دوزی و نوار دوزی را می توان نام برد.

زیورآلات سنتی، زیور آلات مکمل لباس های سنتی و بومی بوده و معرف آداب، رسوم، عادات و سنن و فرهنگ مردم استان است و در مراسم عروسی و جشن و شادمانی اسب عروس نیز با زیورآلات خاص تزیین می شده است.

هنرمندان ترکمن خراسان شاقتصادی با استفاده از طلا، نقره، قلع، فیروزه، یشم، عقیق مهره ها و نگین های شیشه ای رنگی با ابزاری، چون سندان، چکش، سمباده، سوهان، انبردست، سیم چین و مته و با ذوق و مهارت خاصی، ضمن حفظ ویژگی ها و اصالت های منطقه به خلق این آثار هنری مشغول هستند.

ساخت ساز های سنتی، از آنجا که موسیقی به عنوان یکی از ارکان مراسم، جشن ها و آیین های مختلف در فرهنگ بومی، مذهبی و ملی این استان جایگاه ویژه ای داشته، ساخت ساز های سنتی همواره از مراتب خاصی برخوردار بوده و حضور هنرمندان کمالگرا و مبتکر در ساخت ساز های ایرانی بخوبی مشهود است.

از ساز های بومی و رایج در خراسان شاقتصادی می توان به ساز های دو تار، سه تار، دهل و سرنا، دایره، کمانچه و قشمه اشاره کرد.

ساز قشمه جزو ساز های اصیل استان است که دارای هفت بند در بالا و یک بند در زیر است و بدنه نی آن از جنس چوب ساخته می شود.

جنس این ساز ها غالبا از چوب های گردو، سنجد، توت و افرا بوده و در ساخت ملزومات آن ها نیز از موادی، چون استخوان و شاخ قوچ استفاده می شود.

رنگرزی سنتی، رنگین کردن الیاف یا پارچه های ابریشمی، پشمی، کرک و پنبه را با استفاده از مواد طبیعی که منشا گیاهی یا حیوانی دارند با کمک روش های قدیمی و کاملا سنتی رنگرزی می گویند.

به تبع رونق دستبافته های متنوع در خراسان شاقتصادی و وجود شرایط اقلیمی مساعد و وجود بافت گیاهی متنوع در منطقه و همچنین رونق دامداری در آن این هنر صنعت در این استان از پیشینه بسکمک برخوردار است.

رنگرزی سنتی، با وجود تفاوت هایی که در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول مشخصی است و حاصل تجربه صد ها ساله مردمان این مرز و بوم است که همواره با اقتباس از طبیعت به زندگی خود رنگ بخشیده اند.

هم اکنون صنعتگران خراسان شاقتصادی در بیش از 60 رشته صنایع دستی مشغول به فعالیت هستند

کلاه کرکی معروف ترین هنر های دستی در خراسان شاقتصادی به خصوص در منطقه جاجرم در جنوب غربی این استان است که با ثبت آن در یونسکو به جرگه هنر های ایرانی پیوسته و شهره دنیای بخود گرفته و نام این کلاه از جنس کرک است و به علت داشتن حفاظ روی گوش در اصطلاح محلی به کلاه گوشی نیز معروف است.

کلاه کرکی از سری سرپوش های مردانه در منطقه خراسان شاقتصادی است. از این کلاه جهت محافظت از سرما استفاده می شود. البته در برخی از مناطق خراسان شاقتصادی هم دیده شده که در تمام فصول از آن استفاده می کنند. مواد بکار رفته در ساخت این کلاه از مواد طبیعی بوده که ماده اولیه آن را از پشم شتر و بز به دست می آورند و آن را بدون دخالت ماشین و فقط با پنج میل چوبی می بافند.

در تمام مراحل ساخت این سرپوش از مواد طبیعی استفاده می شود و رنگ های استفاده شده از همان رنگ طبیعی پشم و کرک حیوان است، به طوری که در برابر عوامل فرسایشی مقاومت و زیبایی منحصربه فردی دارد.

این دست بافته منطبق با فرهنگ منطقه ای بوده و در پوشاک مردمی تعریف شده و پوشش مناسبی برای استفاده در مناطق سردسیر است. این هنر در زمان های بیکاری بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد.

تهیه پوست های دارای کرک مرغوب: در ابتدای کار استادان این امر، پوست هایی که دارای کرک های با مرغوبیت بالا باشند را تهیه می کنند که اغلب از پشم شتر و بز استفاده می-شود.

جدا کردن کرک ها از پوست ها: پس از تهیه پوست ها آن ها را چندین بار شستشو داده و سپس پوست ها را با آهک و خاکستر آغشته کرده و چربی زدایی می کنند و آن را در مقابل آفتاب قرار داده و بعد از مدتی کرک ها از پوست جدا می شوند. بعد از جدا شدن کرک ها، آن ها را بر اساس رنگ جدا می کنند.

ریسیدن کرک ها: در این مرحله کرک ها را به وسیله ابزاری به نام دوک یا دیکلون می ریسند و آن ها را تبدیل به نخ کاموایی می کنند. در این قسمت باید دقت شود که نخ ها خیلی نازک یا کلفت نشوند. پس از ریسندگی نخ ها را به صورت کلاف هایی درمی آورند و باز بر اساس رنگ کرک ها دسته بندی می کنند.

بافت کلاه کرکی: در این مرحله با استفاده از پنج میله چوبی که اندازه های آن حدود 20 تا 25 سانتی متر است شروع به بافتن کلاه می کنند. در ابتدای بافت 5 دانه سر می اندازند و مرتب به تعداد دانه ها اضافه می کنند تا اندازه ای که قطر دور سر به دست آید، سپس از تعداد دانه ها کم می کنند و به حدود 15 دانه می رسانند پس از این مرحله کلاه کرکی آماده می شود.

امروزه این بافته بنا به سفارش مشتریان در رنگ های مختلف قرمز، سفید، مشکی و آجری بافته می شود که رنگ قرمز اخرایی آن از قیمت بالایی نسبت به سایر محصولات برخوردار است. کار بافت کلاه کرکی ممکن است طی روز توسط چندین بافنده انجام گیرد.

حبیب یزدان پناه مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان شاقتصادی گفت:استان خراسان شاقتصادی از تنوع قومیتی بسکمک برخوردار است که این موضوع وجود صنایع دستی بسکمک در استان شده است.

یزدان پناه اضافه کرد:صنایع دستی مختلف با رویکردهای متفاوت نشان از هنرمندی و ذوق و مهارت مردم استان دارد.

او در ادامه به شاخص ترین صنایع دستی استان و بیان کرد:گلیم و فرش دوروی ترکمن از جمله شاخص ترین صنایع دستی استان به شمار می رود.

مدیرکل میراث فرهنگی استان اضافه کرد:فرش دوروی ترکمن در کشور منحصر به خراسان شاقتصادی است و اهالی روستای ترکمن نشین دویدوخ این میراث زیبا و اصیل را زنده نگه داشته اند.

پزدان پناه بیان کرد :گردشگران خارجی برای خرید فرش دوروی دویدوخ به استان سفر می کنند که در نتیجه آن فرصت برای معرفی سایر صنایع دستی استان هم فراهم می شود.

او اظهار کرد:حضور گردشگران و ایجاد جاذبه های گردشگری کمک بسکمک به رونق اقتصادی صنایع دستی استان می کند.

یزدان پناه با بیان اینکه استان خراسان شاقتصادی استانی چهار فصل است،اضافه کرد:تنوع قومیتی استان ،جنگل های هیرکانی ،وجود سردترین منطقه کشور در شیروان و همچنین منطقه مرزی در استان ، فرصت طلایی برای ایجاد منطقه بکر گردشگری در کشور فراهم است.

مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان شاقتصادی در پایان به شیوع کرونا اشاره و تاکید کرد:امسال با توجه به شرایط به وجود آمده ناشی از کرونا سلامت مردم مهمترین موضوع است،اما جذابیت های خراسان شاقتصادی بسیار بالاست و جذب گردشگر از برنامه هایی است که در آینده انجام می شود.

نویسنده گزارش اکرم دانش طلب

د