نقد فیلم سرزمین آواره ها؛ آن ور آبی ها هم مثل ما جوگیر می شوند - وبلاگ مهیار

به گزارش وبلاگ مهیار، فیلمی که نامزد چهار جایزه گلدن گلوب شده و همین الان هم بخت اول دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم و بهترین بازیگر نقش اول زن برای فرانسیس مک دورمند است. فیلمی که امتیاز 95 از 100 را در سایت متاکریتیک از منتقدان آن سوی آب دریافت کرده. فیلمی که برنده چندین جایزه بین المللی شده است. طبعا سخت است که با این پیش فرض ها بدون پیش داوری به تماشای فیلم سرزمین آواره ها بنشینیم. شخصا توقع دیدن یک شاهکار نفس گیر را داشتم. توقعی که برآورده نشد.

به نظر می رسد منتقدان خارجی هم تحت تأثیر سوژه ها و سازندگانشان قرار می گیرند. البته که سوژه اجتماعی فیلم سرزمین آواره ها جذاب است. کاراکترهایش آدم هایی هستند که سینما کمتر سراغشان رفته است؛ خانه به دوش ها. در دوران رکود اقتصادی آمریکا خیلی ها از کار بی کار شدند. برخی از آن ها خانه های سازمانیشان را از دست دادند و مجبور شدند در ون هایشان زندگی کنند. این البته فقط اجبار کار نبود بلکه بسیاری از آن ها تصمیم دریافتد از این موقعیت اجباری استفاده کنند و پیوندی با طبیعت و زندگی بدوی پیدا کردند که آن ها را از یک سری آدم بی خانمان تبدیل به خانه به دوش کرد.

فیلم کلویی ژائو کارگردان آسیایی فیلم سرزمین آواره ها اقتباسی از کتابی مستند به همین نام است. جسیکا برودر نویسنده کتاب روزنامه نگاری است که میان کارگران مسن تر آمریکایی رفته. آن هایی که در دوره رکود اقتصادی از کار بیکار شده اند و سوار بر ماشین هایشان به دل دشت های آمریکا زده اند.

فیلم سرزمین آواره ها به لحاظ کارگردانی و فضاسازی و موسیقی و بازی های بازیگران اثر قابل توجهی است. در یک کلیت جزء فیلم های خوب سال است اما بی نقص نیست و به هیچ عنوان به مرحله یک شاهکار نزدیک هم نمی شود. فیلم شروع خوبی دارد. زنی که زندگیش را بعد از واگذار کردن خانه سازمانی در یک ون می گذراند. در آمازون کار بسته بندی انجام می دهد و بعد به پیشنهاد زن مسن دیگری که او هم در ون زندگی می کند قرار می شود به دار و دسته آواره هایی بپیوندند که مردی به نام باب ولز مرشد و مرادشان است و از این می گوید که نباید زیر بار سرمایه داری رفت.

باب ولز کاراکتر جذابی دارد. لیندا، آن زن مسنی که به کاراکتر قهرمان فیلم یعنی فرن پیشنهاد ملحق شدن به کمپ ون ها را می دهد شخصیت جذابی است. سوانکی زنی که در کمپ ون ها با او آشنا می شویم کاراکتر دلپذیری دارد. مشکل اصلی همین است که شخصیت های فرعی فیلم به مراتب دوست داشتنی تر، احساس برانگیزتر و زنده تر از فرن هستند. فرن در حقیقت بیشتر از آنکه شبیه یکی از آن خانه به دوش ها باشد شبیه آن روزنامه نگار نویسنده اصلی کتاب از کار درآمده است. یک جور مشاهده گر و ناظری که بیشتر از دریچه چشمان او با بقیه خانه به دوش ها، تفکرشان و شیوه زندگی شان آشنا می شویم.

البته که قرار نبوده سرزمین آواره ها ساختار فیلم نامه ای دراماتیک معمول را داشته باشد. در نتیجه نمی شود غر زد که چرا خبری از نقطه اوج و نقطه عطف در آن نیست. قرار نبوده شاهد فیلمی با ریتم تند، هیجان انگیز یا حتی معمولی باشیم اما با وجود در نظر دریافت همه این ها سرزمین آواره ها فیلمی است که نه برای مخاطبش و نه برای قهرمانش چالشی ایجاد نمی کند در نتیجه آن کندی و لختی خودخواسته فیلم یک جاهای خسته کننده می شود و گاهی تعقیب فیلم کار دشواری است که برای آن دلیل کافی نداریم.

ژائو البته لانگ شات های چشم نوازی از دشت های آمریکا گرفته است. اتفاقا فیلم او بیشتر از آنکه بر موضوع فرن باشد و روی دوش بازیگر اصلیش یعنی فرانسیس مک دورمند بشود، فیلم جاشوا جیمز ریچاردز مدیر فیلم برداری است که این دومین همکاریش با ژائو بعد از آوازهایی که برادرانم به من آموختند و اصلا دومین فیلم بلند کارنامه اش محسوب می شود و به نظر می رسد که ژائو و ریچاردز به لحاظ بصری سلیقه مشترکی دارند و حرف یکدیگر را متوجه می شوند.

دلپذیرترین لحظات فیلم آن سکوت های طولانی است که شاهد قاب هایی از صحراهای آمریکا با تک و توک آدم ها در دل آن هستیم و موسیقی ملودیک و روان لودیکو اینائودی هم روی آن شنیده می شود. حسی از تک افتادگی این آدم ها در دل آن کشور پهناور و تنهایی که چنگ می زند.

تنها جایی که فیلم کمی گرما به خودش می گیرد زمانی است که به خانه دیوید می رویم. جایی که به نظر می رسد بالاخره یکی از خانه به دوش ها زیر سقف یک خانه آرام گرفته و نوه اش برایش شادمانی به ارمغان آورده است.

فیلم بی فراز و فرود خانم ژائو لحظات خوبی دارد. مثل دور آتش جمع شدن به یاد سوانکی یا وقتی مردم خانه به دوش بازارچه های خودشان را به پا می کنند و اجناسشان را با هم مبادله می کنند اما واقعیت این است که فیلم از یک گزارش صرف روزنامه نگاری از پدیده ای به نام خانه به دوش های آمریکا فراتر نمی رود. عمقی پیدا نمی کند. فلسفه زندگی این آدم ها را نشان نمی دهد. فیلم اصلا بی هدف است. آیا قرار است این شیوه زندگی نزدیک به طبیعت را تحسین کند؟ به حال این آدم ها دل بسوزاند؟ با آن ها همراه شود؟ ستایششان می کند یا شماتت؟

نمونه بهتر فیلم ژائو اثری است که نزدیک به 13-14 سال پیش شان پن ساخت به اسم به سوی طبیعت وحشی. در آن فیلم کریستوفر مکندلز پسر جوانی بود که از زندگی سرمایه داری که باب ولز از آن حرف می زند و مصرف گرایی فاصله می گیرد و به دل طبیعت می زند. تبدیل به یک خانه به دوش تمام عیار می شود و حتی اسمش را هم سوپرترمپ (به معنای ابر ولگرد) می گذارد. فیلمی که قهرمان آن با بازی امیل هرش همدلی برانگیز بود و مسیری که طی می کرد برایمان اهمیت داشت و به همین دلیل خاتمه آن فیلم تأثیرگذار بود.

سرزمین آواره ها تمام که می شود به جز چند قاب و موسیقی چیزی در ذهنتان نمی ماند. واقعیت این است که حتی بازی فرانسیس مک دورمند هم در نقش زن سرسخت چندان چالش برانگیز است. به نظر می رسد که آن طرفی ها هم کلا تحت تأثیر سوژه فیلم قرار گرفته اند. برایشان این فیلم نوع تازه ای از سینماست که به آدم های تازه ای اشاره می کند و در نتیجه ستایشش کرده اند.

فیلم کلویی ژائو استاندارد است. نکته های خوبی دارد. فرانسیس مک دورمند بازیگر خوبی است اما آن پیش فرض های ستایش آمیز باعث می شود که در نهایت فیلم تماشاگرش را اقناع نکند. از سرزمین آواره ها تصویر دوست داشتنی واقعی آن خانه به دوش ها بیشتر در ذهنم مانده تا تصویری که مک دورمند از فرن ارائه می دهد. اما حتی در نمایش همان خانه به دوش ها هم فیلم در حد یک گزارش ژورنالیستی عمل می کند.

• انیمیشن گرگینه ها (Wolfwalkers)؛ گرگ های ایرلندی رقیب ارواح پیکسار می شوند

نقد فیلم سرزمین آواره ها دیدگاه شخصی نویسنده است و لزوما نظر وبلاگ مهیار مگ نیست.